Năm 54, người trí thức miền Bắc đã đem giòng văn học Bắc vào Nam khi di cư - như là mang cả nỗi hoài vọng của người ly hương canh cánh trong lòng theo cùng với mình
Năm
75, CS tràn vào miền Nam và vơ hết gia sản miền Nam chở về Bắc ! Và thế
là dòng văn học VN lại "Bắc tiến" trong uất hận !!! Tại sao lại trong
uất hận ?
Thưa
vì, chúng lấy sách của miền Nam, sửa lại bôi xóa đi những đoạn chúng
không ưa, không phù hợp với chế độ CS và làm thành sách mới !
Tên tác phẩm thì vẫn như cũ, tên tác giả vẫn còn đó, nhưng lời tác giả viết thì đã ... khoác áo CS ! Uất Hận không ? "
Ông Nguyễn Hùng Trương và Nhà sách Khai Trí
Khi
đồng bào miền Bắc di cư vào Nam năm 1954 sau Hiệp định Geneve
(2O/7/1954), nhà sách Khai Trí đã có mặt tại Sài Gòn từ hai năm trước
đó. Tôi di cư sớm hơn, vào Đà Lạt năm 1953 và trong những chuyến về chơi
thủ đô, nhà sách Khai Trí là một trong những địa điểm tôi thường lui
tới để thỏa mãn tính tò mò, tìm hiểu về thế giới sách vở tại đây.
Dạo
đó, mỗi chiều cuối tuần người Sài Gòn thường rủ nhau đi “bát phố”
Bonard, hết đi lên rồi lại đi xuống suốt con đường từ Quốc Hội (sau này
đổi là Nhà hát lớn) đến chợ Bến Thành. Kể từ thời Đệ nhất Cộng hòa
Bonard được đổi tên thành Lê Lợi. Đặc biệt con đường này chỉ đông người
phía bên phải theo hướng từ tòa nhà Quốc Hội đi đến cuối đường là chợ
Bến Thành.
Đường Lê Lợi đông người
“bát phố” vì trên suốt con đường có nhiều địa chỉ nổi tiếng… nhà hàng
Givral nằm ngay góc đường đường Catinat (đường Tự Do, sau đổi là Đồng
Khởi) và Bonard. Nơi này được mệnh danh là “Khu tứ giác Eden” gồm
Passage Eden có rạp ciné Eden của gia đính họ Huỳnh Phú, đầu kia của tứ
giác, nhà hàng Givral (góc đường Tự Do và Lê Lợi)…
Khu
tứ giác này ngày nay đã biến mất để lại cho những người Sài Gòn xưa
nhiều nuối tiếc. Kiến trúc “hiện đại” đã làm mất đi những đường nét cổ
kính từ thời Pháp thuộc của Sài Gòn. Vẫn biết cuộc sống là luôn thay đổi
nhưng ở một chừng mực nào đó vẫn còn đọng lại đâu đây những nuối tiếc,
hoài cổ.
Rồi
sau này, năm 1962, có rạp Rex, “rạp cine đầu tiên có máy lạnh”, có
“thang cuốn” của tỷ phú Ưng Thi được khai trương theo mô hình rạp Rex
tại Paris. Rex nằm ngay ngã tư Lê Lợi-Nguyễn Huệ lúc nào cũng dập dìu
“tài tử giai nhân” đi xem phim hoặc không tiền thì… nhìn người ta xem
phim!
Xuống
đến ngã tư Lê Lợi-Pasteur có tiệm kem Mai Hương, ngày nay là kem Bạch
Đằng. Đây là địa chỉ dừng chân của những người trung lưu, không đủ tiền
ngồi Givral vốn dành cho giai cấp thượng lưu, “quý tộc”, kể cả những
trai thanh gái lịch con nhà giàu.
Tiệm kem Mai Hương góc Lê Lợi-Pasteur
Đi
thêm vài bước là đến tiệm sách Khai Trí, giang sơn của giới “mọt sách”
bình dân vì nếu “trí thức” hơn, người ta ghé vào nhà sách Xuân Thu trên
đường Catinat (Tự Do). Xuân Thu có gắn máy lạnh và chuyên bán sách báo
nhập từ nước ngoài với giá cao và dĩ nhiên chỉ dành cho giới “quý tộc”.
Lần
đầu tiên nghe đến tên Khai Trí không hiểu sao tôi lại nghĩ ngay đến Hội
Khai trí Tiến đức ngày xưa tại Hà Nội (1). Nhà sách ở Sài Gòn cũng như
hội đoàn ngoài Hà Nội đã cùng một mục đích “khai tâm mở trí” cho người
Việt thời Pháp thuộc cũng như thời VNCH.
Đường
Lê Lợi cũng có thể gọi tên là con đường “văn hóa” vì ngay cạnh Khai
Trí, tại số 60-62 Lê Lợi, còn có nhiều nhà sách khác như Dân trí, Thanh
Tuân và Phúc Thành nằm chen vai thích cánh bên nhau. Tuy cùng cạnh tranh
trên đường Lê Lợi nhưng Khai Trí vẫn nổi bật vì chiếm hẳn hai căn nhà
bề thế, hơn nữa việc nổi tiếng còn do tài lèo lái và quản lý của người
chủ. Đó là ông Nguyễn Hùng Trương nhưng người ta ít biết đến tên ông mà
chỉ gọi là : “Ông Khai Trí”.
Nhà sách Khai Trí
Người
ta nói ông Khai Trí khởi nghiệp buôn bán “sách vở” bằng 1 chiếc xe đẩy,
hình như trước cổng trường Chasseloup Laubat đường Hồng Thập Tự, nay là
trường Lê Quý Đôn, đường Nguyễn Thị Minh Khai. Trong cuộc phỏng vấn của
Phan Hoàng tại Sài Gòn được đăng trên báo Tiền Phong năm 2001 mang tựa
đề "Vua sách Khai Trí" trở lại TP Hồ Chí Minh”, ông Nguyễn Hùng Trương kể lại thời kỳ khởi nghiệp trên bước đường kinh doanh sách của mình:
“Từ
khi còn rất nhỏ, tôi đã mê sách hơn mọi thứ khác. Càng lớn lên thì niềm
đam mê sách càng tăng. Tôi nhớ một ngày nọ có mấy anh bạn đồng môn đến
nhờ tôi mua giùm năm cuốn sách về văn học Pháp. Tôi cũng đang cần một
cuốn để lưu, nên gởi thư cho nhà xuất bản xin mua sáu cuốn. Ông giám đốc
nhà xuất bản gởi thư hồi âm rằng, nếu tôi mua từ mười cuốn trở lên thì
sẽ được trừ 30% giá bìa. Nhẩm tính tôi thấy nếu mua luôn mười cuốn thì
số tiền chẳng hơn sáu cuốn chưa chiết khấu là bao, nên mượn tiền gởi mua
đủ.
Nhận
sách, tôi đưa mấy anh bạn năm cuốn, tôi lưu một cuốn, còn bốn cuốn đem
ký gởi. Khoảng ba ngày sau tôi ra thăm chừng, không ngờ sách đã bán hết,
ông chủ tiệm trả tiền và nói rằng nếu có sách gì cần bán thì cứ đem đến
ký gởi.
Từ
đó, tôi nảy ra ý định tìm các loại sách báo có giá trị, quý hiếm đặt
mua ngay tại cơ sở rồi mang ra hiệu sách ký gởi. Rồi khi để dành được số
tiền kha khá tôi bắt đầu nghĩ tới chuyện mở nhà sách. Năm 1952, sau một
thời gian chuẩn bị vốn liếng và mặt bằng, tôi đã khai trương nhà sách
Khai Trí”.
Ông Nguyễn Hùng Trương
Tài
sản quý giá nhất của ông Khai Trí là sách báo. Sài Gòn khi đó có khoảng
ba mươi tờ nhật báo, hàng chục tuần báo và nguyệt san, bán nguyệt san.
Ông tìm mua hết và đóng bìa cứng để lưu trữ. Đặc biệt hơn cả, ông sưu
tập được bộ Paris Match của Pháp từ số 1 cho đến ngày 30/4/1975, trong
đó có nhiều hình ảnh, tư liệu quý giá về cuộc chiến tranh của Pháp ở
Đông Dương.
Ngoài
ra, kho lưu trữ của ông còn 4.000 trang bản thảo từ điển tiếng Việt và
gần 300 bản thảo sách nằm trong kế hoạch in thì bị “nửa đường đứt gánh”.
Theo lời ông, thật đáng tiếc là kho sách báo ấy hiện bị thất lạc gần
hết. Ông nói, tại Mỹ, bộ tạp chí Paris Match nếu còn giữ được thì giá
không dưới nửa triệu đô-la.
Cũng từ trong nước, nhà văn quá cố Nguyễn Thụy Long, tác giả cuốn tiểu thuyết Loan mắt nhung, đã viết về ông Nguyễn Hùng Trương như sau:
“Tiệm
sách của ông tại đường Lê Lợi mang tên Khai Trí bị nhà nước quản lý,
nay mang tên Phahasa của nhà nước. Thuở đó, sau khi các sĩ quan chế độ
Việt Nam Cộng Hòa bị đi cải tạo trước, đến lượt những văn nghệ sĩ bị
bắt, tác phẩm thiêu đốt và họ đều bị coi là kẻ có tội, đương nhiên bị
bôi nhọ, kết tội là Biệt Kích Văn Nghệ.
Ông Khai Trí cũng bị
coi là tội phạm, liệt vào hàng văn nghệ sĩ và bị bỏ tù, vì người chiến
thắng cho ông là người kinh doanh và phát triển cái văn hóa đồi trụy.
Những người đã từng sống ở miền Nam trước giải phóng, ai cũng biết đến
ông. Gọi là ông Khai Trí mà quên cái tên cúng cơm của ông là Nguyễn Hùng
Trương, ông làm được nhiều công việc lợi ích cho văn hóa Việt Nam, cả
đời ông đam mê công việc ấy. Và ông quen biết rất nhiều văn nghệ sĩ ở
miền Nam, kể cả những văn nghệ sĩ Bắc di cư 1954.
Nhiều
vị học giả, nhiều nhà văn nhà thơ, tất cả đều quí mến ông. Có vị nói
với tôi, "Ông Khai Trí không khen được thì thôi, chớ có gì đâu để mà nói
xấu, để chê bai". Ðúng vậy, ông Khai Trí là người làm sách, làm văn
hóa, kinh doanh mặt hàng ấy, nhưng không thể coi ông là hàng "đầu nậu"
xuất bản sách, trái lại rất trân trọng, vì tư cách của ông, con người
vừa khiêm nhượng vừa tốt lành của ông”.
Khai
Trí là nhà sách bán lẻ nhưng cái tên Khai Trí còn xuất hiện như một nhà
xuất bản, nhà phát hành và đồng thời là nhà xuất nhập cảng sách. Ngoài
việc xuất bản sách, ông còn chủ trương in tuần báo Thiếu Nhi (Chủ
nhiệm: Nguyễn Hùng Trương, Chủ biên: Nhật tiến) rồi tập san Sử Ðịa (2)
do Nguyễn Nhã làm Chủ biên.
Ông tâm sự với Phan Hoàng: “Trong
tất cả các loại sách, tôi đặc biệt nặng lòng với sách thiếu nhi. Từ năm
1971 tới 1975, tôi chọn lọc xuất bản 300 đầu sách trong bộ Tuổi thơ
dành riêng cho các cháu nhỏ. Bên cạnh đó, tôi còn xuất bản tuần báo
Thiếu nhi với sự cộng tác của nhiều nhà văn, nhà báo, nhà giáo có uy tín
và tâm huyết với trẻ em. Đây là công việc mà tôi thích thú nhất!”.
Nhà văn Nhật Tiến giới thiệu ông Nguyễn Hùng Trương
trong buổi ra mắt tuần báo Thiếu Nhi
Trên
diễn đàn Talawas, tác giả Làng Đậu bày tỏ lòng tri ân và thành kính với
người đã góp công không nhỏ giáo dục và đào tạo một thế hệ thiếu nhi
tại miền Nam với “tuần báo giải trí và giáo dục Thiếu nhi” như đã ghi
trên bìa mỗi số:
“Về hình thức, trang
bià và trang cuối cuả tờ Thiếu Nhi lúc nào cũng được trình bày rất công
phu, dùng kỹ thuật in offset, một kĩ thuật tiến bộ (và cũng đắt tiền)
nhất thời bấy giờ. Trang bià thường in hình vẽ cuả hoạ sĩ Vi-Vi về các
đề tài khác nhau. Có lẽ bức tranh tôi thích nhất là bức Ông đồ, bức
tranh này sau đó cũng đã được lên khung trong một bộ tem dưới cái tên
cúng cơm cuả hoạ sĩ Vi-Vi: Võ Hùng Kiệt.
Nếu như trang đầu cuả
tờ báo là một sự trang trọng cần thiết thì trang cuối, ngược lại, đem
lại cho độc giả vô vàn thú vị qua các câu chuyện bằng tranh màu nổi
tiếng dịch lại từ tiếng nước ngoài, như truyện Tin-Tin, truyện Asterix
Obelix, truyện cuả Walt Disney... Những truyện tranh này đã được chọn
lọc rất kỹ trước khi đăng nên có chất lượng cao về nội dung giáo dục.
Hoạ sĩ Vi-Vi cũng có góp phần vẽ minh hoạ một số truyện tranh Việt Nam.
Tuần báo Thiếu Nhi số ra mắt
Tờ
Thiếu Nhi không bao giờ bị khô khan bởi vì nó luôn có các kì thi “đố
vui có thưởng”, các chuyện cười do độc giả gửi tới cũng như các bài thơ,
văn, nhạc, họa cuả nhiều tác giả, cả già lẫn trẻ. Mục “Truyện cổ tích”
cũng thu hút người đọc bằng các truyện của Tô Hoài, Nhật Tiến và nhiều
cây bút cừ khôi khác. Đặc biệt thú vị là hai mục: "Trả lời thắc mắc" và
"Tay ngọc bên bếp hồng".
Cũng xin nhắc lại vài câu
thuộc loại “hoa thơm cỏ lạ” được giới thiệu trong vô vàn danh ngôn mà tờ
Thiếu Nhi đã cho phổ biến trên mặt báo: “Lấy đức báo oán, oán ấy tiêu tan” (Đức Phật), “Lấy chí nhân thay cường bạo, đem đại nghiã thắng hung tàn” (Nguyễn Trãi) hay “Sự học như con thuyền ngược nước, không tiến ắt lùi”...
Làng Đậu, “độc giả nhí ngày đó”, viết: “Tiền
lời của nhà sách khi bán các mặt sách khác đã được đem qua để bù lỗ cho
tờ Thiếu Nhi. Có lẽ riêng đối với tôi, một thằng bé đen đủi không quen
biết, ông đã hành xử "bù lỗ nhiều hơn"; khi tôi hỏi mua 3 tờ Thiếu Nhi
vì không đủ tiền mua nhiều, thì đã được ông cho thêm mấy tờ mà tôi
muốn”.
Bìa báo Thiếu Nhi với bức tranh Ông Đồ của họa sĩ Vi Vi
nhân kỷ niệm lễ Khổng Tử “Đặc biệt nhớ ơn thầy”
Đối với độc giả người lớn,
ông Khai Trí “bảo trợ” tập san Sử Địa của một nhóm giáo sư và sinh viên
trường Đại học Sư phạm Sài Gòn. Số đầu tiên ra mắt bạn đọc năm 1966 và
số cuối cùng năm 1975 mang chủ đề “Đặc khảo về Hoàng Sa và Trường Sa”,
một đề tài nóng bỏng sau sự kiện ngày 19/1/1974 hải quân Trung Cộng
chiếm quần đảo Hoàng Sa (Paracells) khi ấy đang thuộc chủ quyền của Việt
Nam Cộng Hòa.
Tập san Sử Địa số đầu tiên
Tập
san Sử Địa phát hành 3 tháng một kỳ, ra được tổng cộng 29 số báo cho
đến ngày Sài Gòn thất thủ năm 1975. Đây là nguồn tài liệu phong phú
trong việc khảo cứu, sưu tầm về sử ký và địa lý Việt Nam. Tác giả những
bài viết trên tập san Sử Địa là những nhân vật nổi tiếng của miền Nam
như Hoàng Xuân Hãn, Phan Khoang, Thái Văn Kiểm, Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn
Ngu Í…
Tập san Sử Địa số cuối cùng
Khai Trí còn là một nhà xuất bản chuyên in tự điển của miền Nam. Nếu nhà xuất bản Thời Thế in cuốn Việt Nam Tân Từ Điển của Thanh Nghị dầy 1069 trang thì Khai Trí đã phát hành một loạt từ điển như Pháp Việt Tự Điển của Đào Đăng Vỹ với độ dầy lên đến 1276 trang; Anh Việt-Việt Anh Từ Điển của Nguyễn Văn Khôn…
Ông chủ nhà sách Khai Trí và nhà làm tự điển Nguyễn Văn Khôn
Thậm chí có những cuốn tự
điển rất cần cho việc nghiên cứu nhưng lại khó tiêu thụ trên thị trường
nhưng Khai Trí vẫn mạnh dạn xuất bản, chẳng hạn như bộ Hán Việt Từ Điển của Thiều Chửu hay Hán Việt Tân Từ Điển của Nguyễn Quốc Hùng.
Nguyên tắc của kinh doanh
nói chung là nhắm vào tiền lãi thu về nhưng một nhà kinh doanh có “tâm”
hay có “đạo đức kinh doanh” là biết dung hòa giữa một bên là “lợi nhuận”
và phía bên kia là “lợi ích” của xã hội. Ông Nguyễn Hùng Trương là nhà
kinh doanh biết kết hợp cả hai cái “lợi” để đóng góp cho nền văn hóa của
miền Nam.
Ông còn giúp đỡ nhiều anh
em văn nghệ sĩ gặp hoàn cảnh khó khăn bằng cách mua tác phẩm của họ, dù
chưa in nhưng ông vẫn trả tiền đầy đủ theo kiểu “tiền trao cháo múc”.
Ngoài ra, ông tài trợ cho nhiều tờ báo hồi đó ở Sài Gòn, chẳng hạn như
tờ nhật báo Sống của Chu Tử.
Nhật báo Sống của Chu Tử
Theo Kaviti, ông Nguyễn
Hùng Trương, sinh năm 1926 tại Thủ Đức nhưng cũng có người nói ông sinh
tại Biên Hòa. Thời thơ ấu của ông rất cơ cực, thường nhịn ăn sáng và
dùng 2 đồng xu mẹ cho để mua báo đọc. Lên trung học ông vào trường
Petrus Ký với một chiếc xe đạp cũ.
Báo Thanh Niên viết về ông Khai Trí: “Hết
sức quảng bác nhưng ông lại rất ít nói về mình, nên ít người biết ông
chính là tấm gương sống động: từ hai bàn tay trắng trở thành người kinh
doanh ngành sách lớn nhất và uy tín nhất miền Nam”.
Trong những ngày đầu Sài
Gòn đổi chủ, có người thấy ông chủ Khai Trí trải tấm nylon lớn trên vỉa
hè ngay trước cửa Nhà sách Khai Trí để bán nốt các số báo Thiếu Nhi còn
sót lại. Tờ Thiếu Nhi vốn là báo khổ to, nhưng đến gần 1975 thì nó đã co
nhỏ và thu bé mình lại, chỉ còn như một cuốn sổ tay mỏng lét nhưng vẫn
giữ nguyên tôn chỉ và mục đích.
Năm 1976, chính quyền mới
mở đợt "cải tạo văn hóa" tiếp theo sau đợt cải tạo “ngụy quân, ngụy
quyền”. Nhà sách Khai Trí bị truất hữu và tịch thu, kho sách 60 tấn bị
tiêu hủy. Chủ nhân Nguyễn Hùng Trương bị bắt trong chiến dịch tháng
4/1976 và đưa đi cải tạo tại trại Z30C Hàm Tân vì tội "biệt kích văn
nghệ".
Một
số nhân vật khác trong ngành phát hành sách báo như ông Nguyễn Văn Chà,
chủ nhân nhà tổng phát hành Nam Cường, ông Tư Bôn (Paul) chủ nhân cơ sở
phát hành Thống Nhất rồi ông chủ các nhà phát hành Ðồng Nai, Ðộc Lập
cũng cùng chung số phận vì đã hoạt động trong lãnh vực sách báo “văn
chương đồi trụy”…
Năm
1991 ông Khai Trí xuất cảnh sang Hoa Kỳ để đoàn tụ cùng gia đình. Theo
nhà văn Nhật Tiến, ông Nguyễn Hùng Trương dự định mở lại nhà Khai Trí,
nhưng điều trớ trêu là hầu hết các tác phẩm của Khai Trí đã “được” một
số nhà xuất bản hải ngoại in lại mà không hề nghĩ đến chuyện... bản
quyền!
Theo
Phạm Phú Minh, một điểm khó khăn nữa là ông Khai Trí vừa thiếu vốn lại
thiếu cả nhân lực để gây dựng lại nhà xuất bản tại Mỹ: “Ông
Võ Thắng Tiết, Giám đốc nhà xuất bản Văn Nghệ ở Nam California, đã tiếp
xúc nhiều với ông Khai Trí thời gian ông mới qua Mỹ, cho biết rằng các
con của ông Khai Trí nói thẳng rằng họ có thể góp ít vốn cho ông theo
khả năng của họ, nhưng hoàn toàn không thể giúp được gì ông, vì ai cũng
có công việc cả rồi, không thể nào bỏ việc để cùng cha phiêu lưu theo
giấc mộng của ông”.
Hình
như ông Khai Trí có gặp ông Nguyễn Tấn Đời để bàn việc góp vốn cho
chương trình văn hóa nhưng không đạt được kết quả. Ông Võ Thắng Tiết cho
biết, trong số sách vở ông Khai Trí đã chuyển được sang Mỹ có rất nhiều
thứ rất giá trị, như bộ sưu tập đầy đủ của báo Tri Tân và báo Nam
Phong, tập san Sử Địa thời VNCH cũng không thiếu một số nào, tất cả sắp
xếp rất ngăn nắp và khoa học.
Sau
năm năm sống tại Mỹ, ông Nguyễn Hùng Trương biết rõ là mình chẳng làm
được những gì mong ước cho nên năm 1996 ông Khai Trí về lại Việt Nam để
sống luôn tại đây. Nghe nói nhà nước Việt Nam có chủ trương trả lại nhà
cửa đã tịch thu năm 1975, ông về nước với đề nghị nhà nước trả lại các
cơ sở cho ông, và ông sẽ cùng nhà nước thực hiện các nhà sách tân tiến
theo lối Mỹ, trong đó có gian uống cà phê xem sách, có gian thiếu nhi để
các em thoải mái tìm tòi…
Nhưng
những gì ông “nghe nói” đã không đúng với thực tế. Nhà sách Khai Trí
của ông đã thành nhà sách quốc doanh Sài Gòn. Nhà khác của ông thì chia
chác cho cán bộ đã 20 năm qua, họ bán đi bán lại nhiều lần, giá cả càng
ngày càng cao. Cuối cùng người ta “cho lại” một phòng trong một căn nhà
cũ của ông, và ông sống ở đó, cho đến ngày qua đời, với giấc mộng lớn
không bao giờ thực hiện.
Con
người có niềm đam mê mãnh liệt với sách báo ấy đã ra đi lúc 5 giờ 15
ngày 11/3/2005, linh cửu quàn tại nhà riêng số 237 Ðiện biên Phủ (đường
Phan Thanh Giản cũ). Nguyện vọng của gia đình là tiền phúng điếu sẽ tặng
cho quỹ từ thiện thành phố.
Lúc
còn sinh thời ông Nguyễn Hùng Trương đã có lần chán nản khi được hỏi
bao giờ người ta trả lại nhà sách Khai Trí cho ông. Câu trả lời của ông
là… “năm 3000”! Chẳng khác nào khi diễn tả một chuyện không bao giờ có
thể xảy ra, người Sài Gòn thường nói chờ đến… “Tết Congo”!
karabük
ReplyDeletesiirt
niğde
düzce
karaman
18OY